[CAND] Hy sinh đời bố củng cố đời con

Chuyện ít biết về những “công nhân khoa học” lang thang
11:05 31/07/2018
Trong mắt người Việt nói chung, K. là một hình mẫu thành đạt lý tưởng: là nhà khoa học làm việc cả 10 năm tại viện nghiên cứu ở một nước tiên tiến; có các công trình đăng tạp chí hàng đầu, vợ đẹp, con xinh; có thẻ cư trú dài hạn tại nước ngoài... Nhưng bản thân K. thì không nghĩ thế…

• Nơi cư trú
• Người Việt ở nước ngoài là bộ phận máu thịt không tách rời của cộng đồng dân tộc
• Cô con gái nuôi người Việt của nhà bác học Stephen Hawking

Tốt nghiệp tiến sĩ về quản trị kinh doanh tại Đại học Văn hóa Trung Hoa, Đài Loan, năm 2017. Hướng nghiên cứu của TS. Hiệp bao gồm: thương mại hóa trong giáo dục, đo lường khoa học...

Bên cạnh kinh nghiệm nghiên cứu, TS. Hiệp còn là một cây viết thường xuyên xuất hiện trong các báo, tạp chí trong và ngoài nước về các vấn đề khoa học và giáo dục. Năm 2013, TS. Hiệp đã từng nhận giải khuyến khích Giải thưởng Báo chí dành cho các nước đang phát triển tại châu Á (DAJA), do Viện Nghiên cứu thuộc Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB).

1. Tôi vừa gặp và ăn tối với K. nhân dịp anh tranh thủ về thăm nhà sau khi kết thúc hợp đồng tại một viện nghiên cứu uy tín ở một nước phát triển và chuẩn bị lên đường sang một nước phát triển khác để đảm nhận công việc mới, cũng trong môi trường học thuật.

K. là một cựu học sinh giỏi quốc gia, một sinh viên xuất sắc ngành kỹ thuật tại một đại học lớn trong nước.

Sau khi tốt nghiệp đại học, K. giành học bổng thạc sĩ, rồi tiến sĩ tại nước ngoài, ở lại làm việc gần 10 năm cho đến tận bây giờ. Hành trang của một nhà khoa học đang ở độ tuổi chín nhất của sự nghiệp (K. gần 40 tuổi) là gần 20 bài nghiên cứu đăng trên các tạp chí khoa học hàng đầu thế giới của ngành mà nếu ở Việt Nam, có lẽ, anh đã trở thành nhân vật của truyền thông.

Nhưng K. nói với tôi, tài sản quý nhất của anh không phải là mấy công trình khoa học kia mà là gia đình với người vợ hiền và 2 đứa con nhỏ.

Tôi vô cùng thán phục vợ K., một cô gái Hà Nội, vốn có công việc rất tốt ở Việt Nam đã chấp nhận bỏ tất cả sự nghiệp, bố mẹ, để theo chồng, một chàng trai tỉnh lẻ, chả có gì đặc biệt ngoài tình yêu khoa học vô bờ bến, lang thang đất khách hơn 10 năm, để chấp nhận làm “bà nội trợ”, làm “hậu phương” cho chồng tập trung nghiên cứu.

2. Trong mắt người Việt nói chung, K. là một hình mẫu thành đạt lý tưởng: là nhà khoa học làm việc cả 10 năm tại viện nghiên cứu ở một nước tiên tiến; có các công trình đăng tại tạp chí hàng đầu, vợ đẹp, con xinh; có thẻ cư trú dài hạn tại nước ngoài...

Nhưng bản thân K. thì không nghĩ thế, suốt bữa ăn, anh thể hiện rõ là mình đang rất băn khoăn: băn khoăn về công việc sắp tới, băn khoăn về sự tiếp tục hy sinh của vợ, băn khoăn về việc 2 đứa con lại phải thích nghi với môi trường mới và nhất là băn khoăn liệu có nên về Việt Nam sinh sống trong tương lai không?


Cánh cửa biên chế đang đóng dần với những tiến sỹ trên toàn thế giới.
3. Mặc dù là người khác ngành nhưng cũng là người nghiên cứu, đặc biệt lại chuyên nghiên cứu về giáo dục đại học (tức là có thể nói K. là đối tượng nghiên cứu của tôi), tôi hoàn toàn thấu hiểu sự băn khoăn của anh. K. không nói ra nhưng tôi đoán, việc anh bất ngờ gọi tôi ra gặp riêng cũng là để chia sẻ băn khoăn của mình và chờ đợi từ tôi những góp ý.

Trong thâm tâm tôi nhận định, việc chuyển nước làm việc lần này của K. có phần là bước “đi ngang” hoặc “thụt lùi” cho sự nghiệp của anh. Với tiềm lực chuyên môn như vậy (tôi biết K. rất xuất sắc), đáng ra anh đã tìm được một vị trí biên chế chính thức tại viện cũ của anh.

Nhiều người có hồ sơ khoa học không bằng đã làm được điều trên. Còn K., có thể do không may mắn hoặc vì một lý do nào đó, đã không làm được.

4. Có một biên chế chính thức và thường là kèm theo việc bổ nhiệm chức danh phó giáo sư, là ước mong của rất nhiều nhà khoa học trẻ trên thế giới.

Điều này đặc biệt khó khăn trong điều kiện hiện nay tại bối cảnh mà thị trường nhân lực khoa học, cầu (từ phía các trường đại học, viện nghiên cứu) đang ít hơn nhiều so với cung (số lượng tiến sĩ mới tốt nghiệp).

Chính phủ nhiều nước trên thế giới, kể cả các nước phát triển đều đang triệt để áp dụng các kế hoạch thắt chặt chi tiêu, giảm đầu tư cho giáo dục đại học. Biên chế, điều kiện tiên quyết để nhà khoa học có thể yên tâm công tác, trở thành điều vô cùng xa xỉ.

Một bài báo trên Life Science Network cho thấy hiện nay ở Đức, chỉ có khoảng 6% người có bằng tiến sĩ có thể kiếm được việc dài hạn (biên chế); con số tương ứng tại Bỉ còn tệ hơn, chỉ là 3%. Những con số này là quá khiêm tốn so với tỷ lệ tương ứng cách đây 30-40 năm (khoảng 41%).

5. Luật chơi của thế giới khoa học còn khốc liệt ở chỗ, với những người không thể vào được biên chế, nguy cơ cao là họ sẽ phải đổi chỗ làm việc liên tục. Các hợp đồng thường chỉ kéo dài 1-2 năm và khi hết hợp đồng, Khoa/Viện không còn ngân sách thì nhà khoa học buộc phải chuyển chỗ làm.

Tại một số nơi, chính sách còn khắt khe đến mức, các trường yêu cầu một nhà khoa học chỉ được ký tối đa 2 hợp đồng ngắn hạn (thường tương đương khoảng 2-6 năm); sau đó, nếu không vào được biên chế thì sẽ buộc phải chuyển đi chỗ khác ngay cả khi Khoa/Viện có ngân sách.

Nguyên nhân là bởi, trong trường hợp này, người ta muốn tạo cơ hội cho nhiều người khác nhau. Những người như K., giới nghiên cứu về giáo dục chúng tôi gọi là: “những công nhân khoa học lang thang” (contingent academic workers).

Gọi là “lang thang” là bởi họ liên tục phải chuyển công tác giữa trường này đến trường khác, giữa nước này đến nước khác. Gọi họ là “công nhân khoa học” là vì thay vì “nhà khoa học” là bởi chức danh chuyên môn của họ chỉ là hậu tiến sĩ (post-doc) hay nghiên cứu viên (research fellow), tức là những vị trí khiêm tốn, thường là phải làm thuê cho một giáo sư nào đó và hẳn nhiên chưa có dự án nghiên cứu lớn do mình chủ trì.

6. Tôi nói với K. “anh vẫn may mắn chán vì anh còn có vợ con đi theo”. K. đồng ý và kể về một câu chuyện anh mới đọc được trên báo về một cặp mà cả vợ và chồng đều là các “công nhân khoa học lang thang”.

Cặp đôi này lấy nhau 10 năm nhưng hầu như chỉ được ở với nhau những dịp nghỉ lễ bởi mỗi người ở một thành phố khác nhau. Và đến giờ thì họ vẫn chưa có con. Nhưng suy cho cùng thì cặp đôi đó cũng vẫn may mắn hơn nhiều người khác, bởi họ đồng cảnh ngộ và thông cảm cho nhau.

Trường hợp của một “công nhân khoa học lang thang” được giáo sư Jonathan Katz (Đại học Washington, Mỹ), thuật lại cách đây hơn 10 năm cho thấy, anh thậm chí đã bị vợ (một người làm ngành khác và muốn ổn định) bỏ chỉ vì phải lang thang theo anh quá nhiều nơi.

Nhưng xét kỹ hơn, có lẽ anh “công nhân khoa học” bị vợ bỏ này vẫn chưa phải trường hợp bi kịch nhất nếu so với câu chuyện một tiến sĩ người Singapore, tốt nghiệp đại học hàng đầu ở Mỹ, đã đi làm post-doc vài năm, rốt cuộc không kiếm được việc và chấp nhận về quê hành nghề lái taxi.

7. K. và một số “công nhân khoa học lang thang” là những người nhất quyết “bám” vào các trường đại học tên tuổi và các nước phát triển. Một nhóm khác thì lựa chọn các nước mới nổi làm điểm đến.

Ví dụ, đã có rất nhiều nhà khoa học phương Tây chọn các nước Trung Đông (như Qatar hay UAE) là điểm đến khi các nước này đẩy mạnh phát triển giáo dục đại học và đầu tư lớn cho khoa học - công nghệ.

Tại các nước này, ngay cả khi không kiếm được biên chế, các “công nhân khoa học” này ít nhất cũng còn có được một cái lợi là mức lương hậu hĩnh hơn là ở các nước phát triển.

Một nhóm khác thì đành chấp nhận đổi nghề; tất nhiên vẫn là những nghề lao động trí óc như kỹ sư (đối với những người thuộc ngành kỹ thuật) hay quản lý (đối với những người thuộc ngành quản lý, kinh doanh, kinh tế...).

Cũng theo bài báo trên Live Science Network, thống kê tại Vương quốc Anh cho thấy, có đến 95% người có bằng tiến sĩ tại các ngành STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán) không làm việc tiếp ở các trường/viện nghiên cứu, mà chuyển sang khu vực công nghiệp/tư nhân - nơi thường chỉ yêu cầu trình độ cử nhân hoặc thạc sỹ.


Trong thế giới khoa học, những người không thể vào được biên chế, thường phải đổi chỗ làm việc liên tục.
8. Quay trở lại với K., tôi thực sự bất ngờ khi anh nói sắp tới, lương đi làm của anh, trừ thuế, trừ thuê nhà, chi tiêu cả gia đình 4 người thì mỗi tháng anh sẽ tiết kiệm được khoảng 300-500 euro. Khoản tiền đó thực sự là không nhiều và sẽ khiến anh không dám về thăm Việt Nam thường xuyên trong giai đoạn sắp tới.

Tôi gợi ý: “Hay là anh tìm cách về Việt Nam. Điều kiện làm việc ở Việt Nam giờ cũng tốt hơn rồi. K. ngập ngừng nói: “Còn vợ, còn bọn nhỏ thì sao?”.

Quả thực, đây là vấn đề khó! Anh có thể về làm việc và hòa nhập với cuộc sống tại Việt Nam nhưng vợ anh, như đã nói ở trên, làm bà nội trợ quá lâu, khó bắt nhịp lại cuộc sống ngay trên quê hương.

Còn con anh - 2 Việt kiều với vốn tiếng Việt lơ lớ - làm sao có thể hòa nhập với nền giáo dục trong nước, hoàn toàn khác với những gì chúng đã được hưởng những năm qua (tôi biết K. sẽ không đủ kinh tế để gửi con học trường quốc tế ở Việt Nam).

Nghĩ đến đây, tôi lại nhớ đến lời giáo sư Teresa Ju, một người Mỹ, gốc Đài (sau gần 30 năm sinh sống ở Mỹ, quyết định về lại Đài Loan từ giữa những năm 2000).

Là người sang Việt Nam làm việc nhiều lần, giáo sư Ju có lần nhận xét làm tôi kinh ngạc “các bạn có quá nhiều chương trình trải thảm đỏ mời nhân tài không để làm gì cả”.

Theo giáo sư Ju, kinh nghiệm của Đài Loan là cứ phát triển kinh tế thật tốt, xã hội thật văn minh thì người tài, bao gồm cả kiều bào lẫn người nước ngoài sẽ tự khắc trở về làm việc. Đối chiếu với trường hợp của K., tôi mới hiểu là giáo sư Ju nói đúng.

Có thể Việt Nam sẽ có một vài chương trình đặc biệt, một dự án đặc biệt mời được K. về nhưng xã hội Việt Nam, lối sống Việt Nam liệu có dang tay đón chào vợ con anh?

9.Năm nay K. đã gần 40 tuổi, hết thúc hợp đồng tại nơi anh sắp sang làm việc, khi đó anh sẽ khoảng ngoài 42 hay 44 tuổi gì đó. Tôi không dám chắc là khi đó anh sẽ kiếm được công việc biên chế để được ổn định ở nước ngoài hay không.

K. là đại diện tiêu biểu của một nhóm người làm việc trong giới hàn lâm, chưa đủ giỏi để trở thành phó giáo sư, giáo sư có biên chế ở nước ngoài nhưng cũng không quá kém để buộc phải về nước luôn sau khi học xong tiến sĩ (như tôi chẳng hạn).

Tôi hỏi “lang thang mãi thế, anh có nản không?”. Anh trả lời “đến đời con tớ sẽ hết cảnh này”.

K. nói đúng, dù sao 2 đứa nhỏ của anh, ít nhất đã có quốc tịch nước ngoài và sẽ không khó để tiếp cận môi trường giáo dục tốt trên thế giới - điều mà con tôi (vả cả gia đình tôi nữa) sẽ phải “chiến đấu” cật lực nếu muốn đạt được điều tương tự.

Phạm Hiệp
http://antgct.cand.com.vn/Nguoi-tro...e-nhung-cong-nhan-khoa-hoc-lang-thang-503872/

 

Tl;dr

 

Sumon đài nô, nhật nô, mã nô các loại nô nào.

 

Bạn gái ta đang học tiếng sĩ thẳng từ cử nhân đây. Đây là toàn bộ quá trình:

Tốt nghiệp cử nhân đi sang mỹ làm trợ lý 1 năm sau đó được trường nhận vào làm nghiên cứu sinh chương trình tiến sĩ. Sau đó tiếp tục 4 năm ra có bằng tiến sĩ. Nghe thì to nhưng mà nó chỉ tương đương bằng cử nhân của giới nghiên cứu khoa học. Sau cử nhân là post doc. Xong rồi phó giáo sư. Xong rồi giáo sư mới xong. Xong là tầm 40 tuổi cmnr. Đã theo con đường này là phải theo luôn vì méo ai nhận một cái bằng tiến sĩ làm ngoài cả. Thứ 1 là kn thực tế không có. Thứ 2 là lương quá cao so với đám cử nhân thạc sĩ.

 

ít ra còn có tiền công :v khoa học ở vn cũng căng ah :v

 

Chả biết pr cho ai đó , hay thủ dâm ra bài báo . Đọc cứ thấy là lạ dù k phải chuyện môn .

 

một số vấn đề mà bài báo nó không đề cập đến là chất lượng nghiên cứu khoa học và môi trường làm việc bây giờ đang đi xuống, lý do đầu bài báo có nêu.
Vì ngân sách hạn hẹp, thay vì tập trung nâng cao chất lượng nghiên cứu thì người ta chạy đua bằng số lượng.
Tên nào muốn đi nước ngoài học để tiếp thu học hỏi kiến thức mới, công nghệ mới thì đi, chứ còn đm, muốn có môi trường làm việc tốt hơn VN thì cũng hên xui lắm.

 

Do lựa chọn của bản thân nên giờ phải chịu thôi, còn nếu bản thân giỏi hơn hẳn mặt bằng chung thì lo gì không có việc. Bài bên trên thì chung chung tên thì bí mật, địa phương nghiên cứu thì ghi là nước phát triển chả biết nước nhà. So với việt nam thì có khi lào hay campuchi cũng gọi là nước phát triển.
Như bên này mình quen 1 thằng cu, học xong master thôi chứ chả phải tiến sĩ hay giáo sư gì nó xin được vào phòng lab công ty dược ngay sát sở ngoại kiều làm, kí luôn hợp đồng 60k euro/ năm chưa tính thưởng quý hay lễ tết. Mình nghĩ thế là quá ngon và cũng không đến mức chết đói như ông K. trong bài. Ông K. mà tự nhận trình độ cao sang đức xin việc này, ở đâu không biết chứ bên này lúc nào báo đài cũng gào thiếu kĩ sư, nghiên cứu, lao động trình độ cao ... toàn phải nhập khẩu chất xám. Chứ chả có chuyện một người tốn bao công sức học xong ra nhận được cái đãi ngộ như lềnh, chỉ cần như thế 1 vài năm người ta nhảy mẹ sang học ngành khác hết rồi. Như ở đức bây giờ lương thợ máy ô tô giảm, số người học thành Automechaniker tụt thê thảm; thợ ít, thiếu người ---> công ty lại tăng đãi ngộ để thu hút thôi.

Người có trình độ thật sự thì chẳng bao giờ lo mấy cái cơm áo gạo tiền cả.

 

Tao cũng mới comment bên kia, nó khen thằng K như con nó đẻ, đọc hồi sợ mình quên nó lại nhắc mình nhớ K tài giỏi vợ đẹp con xinh

 

nó thiếu nên nó tuyển post doc đấy
bài báo phản thực trạng hiện giờ chứ đéo có chém đâu
mí lị tưởng "nước tiên tiến" cứ giỏi là được đãi ngộ tốt à. Mơ đi

 

mình người ngoài ngành không biết gì nhưng hồi xưa có đọc 1 bài nó nói vì sao chất lượng nghiên cứu đi xuống:

vì hiện nay người theo ngành khoa học đa phần lười, không chịu làm người đi tiên phong sáng tạo ra cái mới mà thích học xong thì làm 1 cái công việc kiểu như hỗ trợ nghiên cứu. Tức là kiểu như vốn thì có công ty rót, ý tưởng thì của người khác, người người "hỗ trợ nghiên cứu này" thì chỉ làm mỗi cái việc là thử nghiệm lặp đi lặp lại n lần đến khi nào có kết quả thì thôi. Mỗi lần thì khác đi 1 tí về liều lượng, mật độ, lực, ... hay một yếu tố gì đó rồi ghi chép lại.

Nếu đúng là làm việc kiểu này thì đúng là công nhân khoa học chứ chẳng phải nhà khoa học.

 

nhưng mà bạn ơi, đến 1 thằng bốc vác như mình lương sau thuế còn hơn 2k/ tháng thì nhà khoa học phải hơn chứ. Như thằng cu làm trong công ty dược trên kia là lương sau thuế đánh độc thân là tầm 3k6 đi; công ty cấp điện thoại, máy tính, xe ... cho, nếu chưa có căn hộ hoặc ở xa chỗ làm nó cũng cấp cho - tất nhiên là không phải loại đẹp như mơ rồi. Hợp đồng kí 2 năm, 2 năm sau yêu công ty thì gia hạn hợp đồng dài hạn. Đãi ngộ một thằng mới học xong còn thế thì đòi hỏi gì nữa. Còn ông mà giỏi nữa thì tất nhiên đãi ngộ hơn nữa.

 

bạn ơi, bốc vác nó sinh lợi trực tiếp, còn nhà khoa học toàn ăn tài trợ thì đòi cao là cao thế nào hả bạn? ở CERN mà làm post doc nó có mức 3-4k 1 tháng đấy.
xã hội nó đéo công bằng đâu bạn à.

bạn ơi, phân tích rồi đó, tiền đéo có lấy gì làm cái mới. Thời buổi này làm khoc học cơ bản thì nó yêu câu phải có thiết bị thực nghiệm hiện đại, làm kỹ thuật thì công nghệ nó giấu như mèo giấu đặc sản. 2 cái đó muốn vượt qua đều phải đụng tới tiền. Mà như mình nói ở đoạn trên, đéo có tiền bạn ạ.

 

Tên bắt đầu bằng chữ K nhiều không nhỉ
Chỉ biết vài tên Khoa, Kha, Khóa, Kì,...
À, còn một tên Kặt

 

Chưa hẳn, chỗ trường ta tụi tiến sĩ sinh học ra ngoài làm đầy. 4 đứa ta thân thì 1 được FBI mời về làm, 1 làm scientific consultant cho hãng Abbot ở Illinois, 1 làm quản lý chất lượng nguồn nước cho Ohio, 1 làm cố vấn rủi ro cho công ty bảo hiểm State Farm, học PhD chủ yếu là luyện cách suy nghĩ logic với analyze data, bảo vệ luận điểm bản thân này nọ, được nhiều ngành cần lắm chứ bộ

 

doctor có 2 loại, doctor chuyên nghiệp như bọn luật sư hay bác sĩ. Bắc buộc phải đào tạo là một doctor mới hành nghề được. một loại là doctor theo ngành, thường thì học cho vui thôi rồi về làm các ngành liên quan hoặc chuyên sâu nghiên cứu. Quan trọng trong quá trình doctor là luyện kĩ năng nghiên cứu, tư duy, xử lí số liệu. Mà đi làm cũng cần chừng đó, nhiều nơi không tuyển PhD vì không cần chứ không phải là không có kinh nghiệm thực tiễn.

 

nước nào cũng thế ưu tiên hàng đầu vẫn là kinh tế, khoa học muốn có $ thì cũng phải sinh được lợi nhuận, còn không chả có ma nào ngu mà đổ tiền vào cả

 

Tao nói thật học mấy cái này mệt vcl.

 

ăn BW nhiều quá hay sao mà sai chánh tả luôn vậy hai heo
tiếng Việt bây giờ đâu có để chữ K trước chữ Ă như thế

 

Ơ cũng hài hước nhỉ bằng cấp cao hơn yêu cầu công việc mà vẫn méo tuyển, trong khi người lao động chỉ chỉ cần có 1 việc làm ổn định không bay nhảy, yêu cầu gì cao đâu