Nhắc đến Cam Xã Đoài, người ta lại nhắc đến một loại trái cây nổi tiếng dùng để tiến vua chúa thời Nguyễn. Hiếm có loại trái cây nào có đặc tính đặc biệt và kỳ lạ như giống cam xã đoài xứ nghệ. Hương vị ngọt dịu, thơm, ăn xong trên môi còn dính chút mật như mật ong khiến cam Xã Đoài 'quyến rũ' được bất cứ người nào từng may mắn được thưởng thức. Theo cuốn Lịch sử xã Nghi Diên (huyện Nghi Lộc, Nghệ An), giống cam xã đoài xứ nghệ có nguồn gốc từ châu Phi, được các cố đạo người Pháp mang đến Xã Đoài vào khoảng đầu thế kỷ 19. Không lâu sau, nó tạo nên một thương hiệu cam nổi tiếng mang tên ngôi làng mà nó hợp duyên, làng Xã Đoài. Hơn 2 thế kỷ “thủy chung” Nhưng sự “thủy chung” quá mức với mảnh đất này đã khiến giống cam xã đoài xứ nghệ trở thành một giống cam “cực đoan”, được người đời ví như một thôn nữ xinh đẹp không chịu bước ra khỏi cổng làng. Giống cam tiến vua chỉ thích ứng thổ nhưỡng ở vùng Xã Đoài có diện tích tự nhiên chỉ vài cây số vuông và điều này đến giờ vẫn còn là một bí ẩn, ngay cả với những nhà nghiên cứu cây trồng. Nhiều thử nghiệm đem giống đến trồng ở làng bên cạnh và các vùng khác đều thất bại. Cây vẫn xanh tốt, cho quả đẹp nhưng hương vị không thơm ngon. Tính “cực đoan” đã giúp giống cam xã đoài xứ nghệ không đánh mất mình dù tồn tại ở vùng đất này hơn 2 thế kỷ, nhưng nó cũng dẫn đến thoái hóa gien và chịu sức ép về đất canh tác. Các vườn cam ngày càng bị lão hóa, thu hẹp và chết dần. Nhiều chuyên gia cây trồng từ Mỹ, Úc đến đây tìm hiểu đều ngạc nhiên trước hương vị đặc biệt và tính độc đáo của cam Xã Đoài. Họ cũng tỏ ra tiếc nuối khi các phương án bảo tồn chưa phát huy tác dụng. Ông Phan Công Hưởng, nguyên Phó chủ tịch UBND xã Nghi Diên, lật lại lịch sử của cam Xã Đoài bằng số liệu: Năm 1974, xã Nghi Diên có gần 60 ha cam, là mặt hàng có giá trị kinh tế lớn, xuất khẩu đi nhiều nước. Thế nhưng đến năm 2015, diện tích trồng cam còn 6 ha, trong đó chỉ khoảng 3 ha cam cho quả ngon. Những vườn giống cam xã đoài xứ nghệ lụi dần nhưng hương vị và thương hiệu của thứ quả quý này vẫn sống với thời gian. Cứ đến độ giáp tết, các chủ vườn lại tới tấp nhận điện thoại đặt mua cam. Giá cam bán theo quả, người mua đến tận vườn hái. Dịp Tết 2014, mỗi cân cam Xã Đoài giá 70.000 - 100.000 đồng vẫn không đủ bán, có những quả sót lại chỉ nhỉnh hơn quả chanh, khách vẫn giành nhau mua. Lịch sử xã Nghi Diên chép: “Thấy quả ngon, người dân biết là giống cam quý nên nhân ra trồng. Thời ấy, một vị vua triều Nguyễn sành ăn hoa quả truyền các thần dân ai có của ngon vật lạ thì mang đến dâng để lấy thưởng. Các loại hoa quả nổi tiếng trong nước được tụ kinh. Cụ Cửu Đậu người Xã Đoài hay tin cũng mang tiến vua một cành cam 5 quả. Khi quần thần bổ cam ra, vua vừa nếm thử đã giật mình vì hương vị quá đặc biệt của nó. Lập tức, vua cho gọi ông cụ vào hỏi han rồi ban cho hàm cửu phẩm và tôn cam Xã Đoài lên hàng thượng đẳng của các loài cam”. Mọi thông tin về Giống cây trồng Cam xã Đoài xứ Nghệ xin liên hệ: Nhà vườn Hiếu Lê Đ/C: Nam Anh- Nam Đàn -NA ĐT: 0989574069 (Lê Cảnh Hiếu) để biết thêm chi tiết. Website: http://nhavuonhieule.com Email: lecanhhieu19@gmail.com
