[vne] Quyền lực của tiếng Anh

• Góc nhìn
• Giáo dục & tri thức

Thứ hai, 8/9/2025, 00:00 (GMT+7)

Quyền lực của tiếng Anh

Phạm Hòa Hiệp
Giảng viên


Lân là một kỹ sư cầu đường xuất sắc ở Việt Nam, từng tham gia nhiều công trình trọng điểm.

Sau khi định cư ở New Zealand hơn 5 năm, anh vẫn loay hoay không tìm được việc đúng chuyên môn, mặc dù ngành xây dựng nằm trong danh sách thiếu hụt nhân lực. Trong khi đó, đồng nghiệp của anh, Thắng, lại nhanh chóng tìm được công việc mơ ước ngay tháng đầu tiên đặt chân đến miền đất mới, nhờ vốn tiếng Anh thông thạo hơn.

Câu chuyện có vẻ hiển nhiên vì New Zealand là quốc gia nói tiếng Anh, và Lân phải cố gắng cải thiện tiếng Anh của mình để tìm được việc. Nhưng tình thế của Lân vẫn khiến tôi nhớ đến thuyết Đế quốc Ngôn ngữ (Linguistic Imperialism) của Robert Phillipson.

Nhà ngôn ngữ học này cho rằng ngôn ngữ - đặc biệt là tiếng Anh - không chỉ là phương tiện giao tiếp mà còn là công cụ quyền lực, tạo ra sự phân tầng xã hội. Những cá nhân như Lân không chỉ bị cản trở bởi rào cản ngôn ngữ mà còn chịu linguicism, tức là hiện tượng phân biệt đối xử hoặc bất bình đẳng dựa trên năng lực ngôn ngữ (tương tự phân biệt chủng tộc hay phân biệt giới tính) khiến chuyên môn và kinh nghiệm của họ bị bỏ qua.

Hiện tượng này không chỉ xảy ra ở cá nhân. Trên bình diện toàn cầu, linguicism hay bất bình đẳng ngôn ngữ biểu hiện qua sự thống trị của tiếng Anh trong khoa học, kinh doanh và truyền thông, khiến các ngôn ngữ khác bị lu mờ và hạn chế cơ hội của người nói các ngôn ngữ đó.

Ở cấp độ quốc gia, đặc biệt trong giáo dục, nhiều nghiên cứu cũng cho thấy việc áp dụng giảng dạy nhiều môn học bằng tiếng Anh (English Medium Instruction) ở những nước không nói tiếng Anh cũng có thể tạo ra bất bình đẳng ngôn ngữ. Học sinh không thành thạo tiếng Anh sẽ bị thiệt thòi, đặc biệt tại các khu vực nông thôn hoặc cộng đồng thiểu số, so với những người có nền tảng tốt hơn, có điều kiện tiếp xúc với tiếng Anh từ bé.

Tại Việt Nam, Nghị định 222/2025, có hiệu lực từ ngày 25/9, cho phép các trường công lập dạy Toán, Khoa học tự nhiên và Tin học bằng tiếng Anh, với mục tiêu biến tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học vào năm 2035.

Là giáo viên, tôi hiểu giá trị của nghị định này. Việc đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học ở Việt Nam được kỳ vọng giúp học sinh tiếp cận tri thức toàn cầu, nâng cao kỹ năng giao tiếp, tăng cơ hội cạnh tranh quốc tế và mở rộng tầm nhìn văn hóa.

Tôi cũng biết đây là lộ trình tự nguyện, chưa áp dụng đồng loạt, để các trường có thời gian chuẩn bị. Và thực tế ở nhiều nơi cho thấy thách thức rõ ràng. Báo cáo Dự án Ngoại ngữ Quốc gia 2020 cho thấy chỉ khoảng 20-30% giáo viên tiếng Anh ở nông thôn đạt trình độ B2, trong khi ở thành thị con số này là 60-70%. Một đồng nghiệp dạy Toán ở miền Trung nhận xét: "Dạy bằng tiếng Anh, chúng em phải chọn bài dễ, từ vựng đơn giản, còn nội dung sâu thì cả thầy trò đều kiệt sức". Chú trọng ngoại ngữ nhằm nâng chất lượng, nhưng thực tế đôi khi khiến học sinh hiểu kém hơn và mất tự tin.

Ngoài khó khăn về đội ngũ giáo viên và cơ sở vật chất, áp lực từ các chứng chỉ quốc tế như IELTS cũng đang tạo ra khoảng cách, góp phần phân hóa cơ hội học tập. Một cô giáo chia sẻ: nhiều em dồn sức học IELTS vì các trường đại học lớn yêu cầu điểm chuẩn cao. Năm nay, do bỏ tuyển sinh sớm, các em chăm chỉ thi tốt nghiệp hơn, nhưng vẫn lao vào IELTS đến mức bỏ bê môn khác. Một em kể: "Em thi IELTS ba lần, tốn gần 15 triệu đồng". Khóa học online tốn ít nhất 7,5 triệu, offline đến 10 triệu, chưa kể SAT du học.

Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, trong những năm gần đây hàng chục nghìn học sinh được miễn thi ngoại ngữ nhờ IELTS, nhưng phần lớn là từ Hà Nội, TP HCM. Ở nhiều nơi khác, chỉ một số ít học sinh trường chuyên đủ điều kiện. Tiếng Anh trở thành cơ hội, nhưng đồng thời dựng lên bức tường tài chính, loại bỏ học sinh nghèo khỏi cuộc đua.

Dĩ nhiên, học sinh vùng nông thôn, cũng như bất kỳ học sinh nào, có thể hoàn toàn tự học tiếng Anh qua internet hoặc các nền tảng xã hội, và thực tế đã ghi nhận nhiều em vượt qua nghịch cảnh bằng nỗ lực cá nhân, trau dồi thành thạo ngoại ngữ. Dù vậy khoảng cách giữa thành thị và nông thôn, giữa giàu và nghèo, vẫn là rào cản lớn. Nỗ lực cá nhân, dù đáng khen, không thể bù đắp cho sự thiếu hụt cơ hội tiếp cận giáo dục chất lượng. Chính sách của Nhà nước và Bộ Giáo dục & Đào tạo, cùng với sự hỗ trợ xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc xóa bỏ bất bình đẳng do ngôn ngữ gây ra, đảm bảo mọi học sinh đều có cơ hội ngang nhau để phát triển.

Kinh nghiệm từ các nước trong khu vực cho thấy bài học đáng giá. Malaysia áp dụng dạy Toán và Khoa học bằng tiếng Anh từ năm 2003, nhưng đến 2012 phải dừng vì 70% học sinh nông thôn không theo kịp. Indonesia thiếu giáo viên đạt chuẩn, khiến chương trình dạy bằng tiếng Anh chỉ tồn tại ở một số trường tư quốc tế. Thái Lan triển khai song ngữ nhưng chủ yếu phục vụ gia đình khá giả, làm tăng bất bình đẳng. Ngược lại, Singapore thành công nhờ đầu tư mạnh vào đào tạo giáo viên và hệ thống đa ngữ từ thập niên 1970. Nhưng mô hình này khó áp dụng ngay tại Việt Nam do thiếu nền tảng tương tự.

Để việc học bằng tiếng Anh trở thành cơ hội chứ không phải gánh nặng, tôi mong Việt Nam có những bước đi thận trọng. Có thể bắt đầu thí điểm ở quy mô nhỏ, ưu tiên những nơi có điều kiện, rồi dần mở rộng. Trước hết, có thể kết hợp dạy song ngữ, chẳng hạn Toán và Khoa học vừa bằng tiếng Việt vừa bằng tiếng Anh, giai đoạn đầu chia đều 50-50 rồi tăng dần tỷ lệ tiếng Anh. Việc lồng ghép ví dụ gần gũi trong đời sống sẽ giúp học sinh dễ tiếp thu hơn.

Bên cạnh đó, phải chú trọng đến giáo viên và học sinh yếu thế. Giáo viên ở các tỉnh, các vùng xa cần được đào tạo đạt chuẩn; học sinh nghèo cần có học bổng để bớt áp lực tài chính; và một kỳ thi tiếng Anh trong nước, chất lượng nhưng chi phí thấp, nên được phát triển và hoàn thiện để thay thế dần sự lệ thuộc vào IELTS. Song song với đó, giáo trình cũng phải lồng vào Việt Nam, từ Tết, truyện dân gian cho tới di sản, để tiếng Anh trở thành công cụ mở rộng tri thức mà không làm mờ đi bản sắc.

Tiếng Anh phải là cầu nối, không phải bức tường. Linguicism hay bất bình đẳng ngôn ngữ không chỉ là lý thuyết, mà hiện hữu trong thực tế. Giáo dục cần trở thành công cụ mở rộng cơ hội, chứ không phải công cụ phân loại; và mọi bước đi về việc phổ biến tiếng Anh cần gắn liền với bảo vệ quyền tiếp cận tri thức và công bằng xã hội.

Phạm Hòa Hiệp
Quyền lực của tiếng Anh

 

Đọc câu đầu xong đã thấy muốn nghén

 

Anh ngu lắm, bn người đi du học, bao nhiêu ng làm cty fdi vị trí cần TA. Cái nghề xd đa số cty là ko cần TA. lãng phí nguồn lực của cả nc để con em đi học TA thay vì việt hoá các kiến thức chuyên ngành về TV để phục vụ số đông. Rồi hs sv có chút ít TA, nhưng toán, lý, hoá lại thụt đi.

 

Đứa nào mà soạn cái văn này cho mình mình tìm đánh thấy thầy cô tiếng anh của nó luôn

 

chủ tịch công đoàn mà yang lake quá

 

Thế sao bên Trung với Nhật nhiều đứa dốt tiếng Anh mà trình vẫn cao vãi ra vậy?

 

??

 

Dear our team mình dịch ra là gửi nhóm của chúng ta mình
Thể hiện tiếng Anh nhưng dốt tiếng Việt

 

Dốt tiếng Việt nó mới phải chèn tiếng Anh vô chứ, Nô soi quá à

 

Nằm xuống đi @Nô.

 

Tương lai mấy cháu tư duy khoa học tốt đi làm công nhân hết quá

 

Xã đoàn chứ công đoàn gì chởn

 

Vl, thì ra Phú là long đầu à

 

tổ sư viết tiếng bồi cũng đéo nên thân

 

Dạy song ngữ cũng dc (ở nhà ta nói chuyện/ dạy thằng nhỏ 4 tuổi song ngữ). Nói tiếng Anh xong nói lại tiếng Việt hoặc ngược lại. Thấy có kết quả, tốt là đằng khác. Bây giờ mở sách nghe tiếng Anh nó nghe dc luôn r, phim hoạt hình thì khỏi nói

Cơ mà có giải quyết được vấn đề chất lượng không đã. Ví dụ mình nói tiếng Anh mà nó trả lời tiếng Việt (rất thường gặp), thì bắt nó nói lại bằng tiếng Anh. Ngoài ra còn vấn đề lắng nghe, có lẽ đây là trở ngại lớn nhất khi dạy ngôn ngữ cho trẻ. Ở giai đoạn bé bập bẹ, nếu mình không đủ kiên nhẫn nghe tới khi hiểu thì bé rất nhanh chán và đổi thành tiếng Việt ngay -> công cốc.

Ngược lại, dạy song ngữ trên lớp nhưng thời gian vẫn 45'/ tiết thì chỉ có khóc. Thêm vào đó mà dạy mô hình này với lớp nhiều học sinh (i.e. classroom vs mentoring) thì cũng chỉ là cưỡi ngựa xem hoa thôi. Ừ, chắc cũng có vô lỗ tai mấy cháu đấy, nhưng dc bao nhiêu % nếu bọn nó không giao tiếp chiều khác (ví dụ học sinh <-> học sinh, học sinh -> giáo viên)

 

t có bà chị họ hàng đi qua mỹ với gia đình không cam phận dũa nail bưng phở nên tự học tiếng mỹ (ko phải tiếng ăng lê)

kiên trì học thuần thục giao tiếp ngữ nghĩa giờ vừa làm cán bộ sở nhập cư mỹ kiêm gv tiếng cho ng nước ngoài (chị có học thêm tiếng spainish)

khổ cái đêm nào cũng lo học quá chồng bỏ

 

E giun đuôi, móng chân thôi anh